พิธีทำขวัญข้าว

“พิธีทำขวัญข้าว” เป็นพิธีทางศาสนาที่เป็นส่วนสำคัญของชาวนาในประเทศไทย ซึ่งเป็นประเพณีท้องถิ่นที่แสดงถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของคนไทยที่มีการผูกพันกับสายน้ำมาเนิ่นนาน

พิธีทำขวัญข้าวมักถูกดำเนินการหลังจากการดำนา เมื่อเข้าสู่ฤดูฝนที่ร้อนของปี ซึ่งเป็นระยะเวลาตั้งแต่เดือนสิงหาคมจนถึงเดือนพฤศจิกายน ที่น้ำหลากจะเต็มตลิ่งในนาข้าว

ประเพณีทำขวัญแม่โพสพ (ข้าว) เกิดขึ้นจากความเชื่อทางวัฒนธรรมว่า แม่โพสพมีพระคุณและความกรุณา จึงต้องทำขวัญเพื่อขอขมาต่อต้นข้าว มีการทำบุญทุกครั้งที่มีการเปลี่ยนแปลงในสถานะข้าว เช่น เกิดข้าวต้นและการเกี่ยวข้าว

บางจังหวัดมีการทำขวัญข้าวอยู่ใน 2 ช่วง คือ ช่วงที่ข้าวตั้งท้องและช่วงข้าวพร้อมเกี่ยว แต่ทุกครั้งจะมีเครื่องเซ่นที่ไม่เหมือนกัน

เครื่องเซ่นของการทำขวัญข้าวตอนตั้งท้องมักมีรสเปรี้ยว อ้อย และน้ำมะพร้าว และมีของที่ใส่ลงในชะลอมเล็ก ๆ ที่มีเส้นด้ายสีแดงและสีขาว เพื่อผูกเครื่องเซ่นเข้ากับต้นข้าว นอกจากนี้ยังมีหลายอย่างอื่น ๆ เช่น หมาก พลู ธงกระดาษสีต่าง ๆ ผ้าแดง และผ้าขาว

ในขั้นตอนถัดไป หลังจากมัดโยนเครื่องเซ่นกับต้นข้าวด้วยด้ายสีแดงและขาว เจ้าของที่นาจะพรมน้ำหอมแป้งร่ำต้นข้าว และจุดธูปปักลงบนที่นา พร้อมกับกล่าวคำขอขมาต่าง ๆ ตามที่ต้องการ เช่น ขอให้มีรวงข้าวสวย มีข้าวเยอะ ๆ ให้ผลผลิตสูง ๆ และทุกครั้งที่พูดคำขอทั้งหมดจบลง ก็ต้อง กู่ร้องให้แม่โพสพรับทราบถึงเจตนาดัง ๆ นี้

ประเพณีทำขวัญข้าวมีความเชื่อที่หลากหลายและเป็นสิริมงคลดลบันดาลให้ผืนนามั่งมียิ่งขึ้น มีการทำบุญและขออภัยต่อแม่โพสพ เพื่อให้สภาพแวดล้อมของนาข้าวมีความอุดมสมบูรณ์และเป็นสุข เป็นประเพณีที่มีความสำคัญและเป็นที่รู้จักในวงกว้างของชาวนา”

การทำขวัญข้าว

เป็นประเพณีที่มีความหลากหลายและสร้างเครื่องรางในวงการชาวนาของไทย มันเป็นพิธีที่เกิดขึ้นในช่วงที่ข้าวตั้งท้องและต่อมาในช่วงข้าวพร้อมเกี่ยว ซึ่งส่วนใหญ่จะถูกดำเนินการหลังจากการดำนา เมื่อเข้าสู่ฤดูฝนที่ร้อน ตั้งแต่เดือนสิงหาคมจนถึงเดือนพฤศจิกายน ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่น้ำหลากจะเต็มตลิ่งในนาข้าว

ประเพณีนี้มีตัวตนทางวัฒนธรรมและสืบทอดมาตลอดเวลา โดยมีขั้นตอนและการดำเนินการที่ครบถ้วน ในขั้นตอนแรกของพิธี เมื่อข้าวตั้งท้องแล้ว ชาวนาจะใช้ไม้ไผ่สานชะลอมและนำเครื่องแต่งตัวของหญิงมาตกแต่ง เช่น แป้ง น้ำมันใส่ผม น้ำอบไทย และหวี นอกจากนี้ยังมีกระจกใส่ในชะลอม พร้อมด้วยขนมหวานหลายชนิด เช่น ส้มเขียวหวาน ส้มโอแกะกลีบ และปักเสาไม้ไผ่แล้วเอาชะลอมแขวนไว้ในนา เพื่อให้แม่พระโพสพสามารถแต่งตัวและเสวยสิ่งของนั้น ๆ จากนั้น เรียกว่า “เฉลว”

หลังจากพิธีทำขวัญข้าวในช่วงข้าวพร้อมเกี่ยวเสร็จสิ้น ก็เป็นการเก็บเกี่ยวข้าวได้เลย หลังจากนั้นก็เตรียมตัวทำพิธีรับขวัญแม่โพสพในวันขึ้น 9 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปีต่อไป แม้ว่าการทำนาปัจจุบันจะทำได้ถึงปีละ 3 ครั้ง แต่ประเพณียังคงต้องทำตามการปลูกข้าวตามฤดูกาลในอดีตเท่านั้น การทำขวัญข้าวนี้สามารถทำได้ทั้งผู้ชายและผู้หญิง แต่รับขวัญข้าวไม่ได้เด็ดขาด เป็นพิธีที่ทำให้ท้องถิ่นเจริญงอกงามและน่าสนใจสำหรับชาวนาไทย”