ไก/เทา: พืชอาหารธรรมชาติในลุ่มน้ำโขง
แนะนำไก/เทา
สาหร่ายน้ำจืดที่เจอในลุ่มน้ำโขงมักมีชื่อและความเป็นพิเศษที่แตกต่างกันตามภูมิภาค ในภาคเชียงราย เรียกว่า “ไก” ในขณะที่ในภาคอีสานส่วนใหญ่จะเรียกว่า “เทา” ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบสาหร่ายที่เส้นสั้นหรือยาว สาหร่ายน้ำจืด โดยแท้จริงไม่ใช่พืช แต่มีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศและวัฒนธรรมในพื้นที่ ไก/เทาเหล่านี้เป็นแหล่งอาหารและที่อยู่ของปลาและสัตว์น้ำต่างๆ และเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมท้องถิ่นที่พึ่งพาแม่น้ำโขง
ลักษณะและนิเวศของไก/เทา
การศึกษาจากนักวิจัยในเขตเชียงของ-เวียงแก่ง เชียงรายได้แบ่งไกออกเป็น 4 ประเภทหลัก ได้แก่
(1) ไกหินหรือไกไหม ซึ่งเป็นเส้นยาวคล้ายเส้นผมและชอบอยู่กับหินและจุดที่น้ำไหลแรง
(2) ไกต๊ะ คล้ายกับไกหินแต่ชอบอยู่กับน้ำนิ่งและในห้วย
(3) ไกค่าว มีเส้นยาวและเหนียวกว่าไกหิน
(4) ไกหางหมาซึ่งมีลักษณะเส้นเล็กๆ แตกออกมาคล้ายหางหมา และจะอยู่รวมกับไกหิน
ในภาคอีสานส่วนใหญ่ เรียกสาหร่ายน้ำโขงว่า เทา และมักพบอยู่ทั้งในลำห้วยและแม่น้ำโขง โดยมักเกาะอยู่กับพื้นทรายหรือหินแม่น้ำ ไก/เทาเกิดในหน้าน้ำลดประมาณต้นปี เมื่อน้ำในแม่น้ำไหลช้าลง และสภาพน้ำเหมาะสมสำหรับการสังเคราะห์แสง เมื่อไก/เทาแก่จะมีสีเข้มขึ้นและเมื่อตายจะลอยน้ำ เป็นลักษณะที่แตกต่างและน่าสนใจของพืชนี้ในธรรมชาติ
ลักษณะของเทาเมื่อแห้งหมาดๆ
เมื่อเทาแห้งลงแบ่งเป็นระยะทั้งหมด 4 ระยะดังนี้:
- ระยะที่ 1 (กลางภาพด้านล่าง): เทาสีเขียวยังอยู่ใต้น้ำ และสามารถกินได้
- ระยะที่ 2 (ด้านซ้ายของภาพ): น้ำลดทำให้เทาติดอยู่บนดินทราย
- ระยะที่ 3 (กลางภาพ): เทาลอยขึ้นมาแสดงว่ากำลังตาย และมีสีเขียวอ่อน ไม่สามารถกินได้
- ระยะที่ 4 (ด้านขวาล่างของภาพ): เทาที่ลอยตายเปลี่ยนสีเป็นสีน้ำตาล
ปัญหาจากการเปลี่ยนแปลงของแม่น้ำโขง
การเปลี่ยนแปลงในแม่น้ำโขงมีผลกระทบต่อไก/เทา อันมีคุณค่าและสำคัญต่อระบบนิเวศและวัฒนธรรมในพื้นที่ ปัญหาที่เกิดขึ้นรวมถึงการที่ไก/เทาถูกนำขึ้นมาบนบกเนื่องจากการลดลงของระดับน้ำในแม่น้ำ การเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำในแม่น้ำโขงยังส่งผลต่อการขึ้นและตกของไก/เทา ทำให้เกิดปัญหาทั้งการที่ไก/เทาถูกนำขึ้นมาลอยน้ำซึ่งทำให้น้ำเน่าและส่งกลิ่นเหม็น รวมถึงปัญหาการที่สัตว์น้ำเล็กๆต้องพักพิงหรือมาวางไข่และไก/เทาตายเป็นกองใหญ่เมื่อน้ำลดลงอย่างมหาศาล ปัญหาเหล่านี้ทำให้ชุมชนริมน้ำโขงต้องเผชิญกับความยากลำบากและภัยคุกคามต่อสิ่งมีชีวิตในพื้นที่นั้น
วัฒนธรรมอาหารจากไก/เทา
ไก/เทา มีบทบาทสำคัญในวัฒนธรรมอาหารของชุมชนที่อาศัยอยู่ริมน้ำโขง ในภาคเหนือ เป็นอีกทางเลือกในอาหารที่นิยม และไกแม่น้ำโขงยังถือเป็นความอร่อยและหอมมากกว่าไกจากแหล่งอื่น อาหารที่นิยมทำจากไก/เทา ประกอบด้วย เจียวไก และลาบ และยังมีการนำไก/เทามาแปรรูปเป็นเครื่องเคียงหรือขนม และมีการพัฒนาให้เป็นคุกกี้และเค้ก ในภาคอีสานนั้น ยังมีความแตกต่างในการนิยมกินไก/เทา โดยบางคนมองว่าสาหร่ายแม่น้ำโขงเป็นสกปรก เนื่องจากการลอยมาของคนตายกลางเมืองในช่วงสงครามและการปฏิวัติ แต่ก็ยังมีการนำมาใช้ในการทำอาหารอย่าง แกงอ่อม และเครื่องเคียงต่างๆ อย่างเดียว ไม่มีการนำมาแปรรูปเป็นแผ่น น้ำพริก หรือขนมเหมือนทางภาคเหนือ
