“โคก-หนอง-นา โมเดล คือ วิธีการจัดการพื้นที่ที่นำเสนอการผสมผสานระหว่างเกษตรทฤษฎีและภูมิปัญญาพื้นบ้าน เพื่อให้ได้ระบบการเกษตรที่เหมาะสมกับธรรมชาติของพื้นที่นั้น โคก-หนอง-นา โมเดล นี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อให้ธรรมชาติได้รับการจัดการเอง โดยมีมนุษย์เป็นส่วนส่งเสริมเพื่อให้มันเป็นไปอย่างมีระบบ
โคก-หนอง-นา โมเดล เป็นแนวทางการเกษตรที่เน้นการใช้วิธีการอินทรีย์และการสร้างชีวิตที่ยั่งยืน มีองค์ประกอบหลักดังนี้
1. โคก: พื้นที่สูง
– การขุดทำโคกจากดินที่ใช้ขุดหนองน้ำ, บนโคกนี้สามารถปลูก “ป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง” ตามแนวทางพระราชดำริ
– การปลูกพืช ผัก, สวนครัว, การเลี้ยงหมู, ไก่, และปลา เพื่อเพียงพออยู่, ให้เกิดรายได้พอเพียง, รักษาความอยู่รอด ก่อนที่จะพัฒนาไปสู่ขั้นที่ก้าวหน้า โดยมีการทำบุญ, ทำทาน, เก็บรักษา, ค้าขาย, และเชื่อมโยงเป็นเครือข่าย
– การปลูกที่อยู่อาศัยที่สอดคล้องกับสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศ
2. หนอง: แหล่งน้ำ
– การขุดหนองเพื่อกักเก็บน้ำไว้ใช้ในช่วงแหล่งน้ำหลากหลาย
– การขุด “คลองไส้ไก่” หรือคลองระบายน้ำรอบพื้นที่ตามภูมิปัญญาชาวบ้าน เพื่อให้น้ำกระจายไปทั่วพื้นที่เพิ่มความชุ่มชื้น ลดพลังงานในการรดน้ำต้นไม้
– การทำฝายทดน้ำเพื่อเก็บน้ำไว้ในพื้นที่ให้มากที่สุด โดยเฉพาะเมื่อพื้นที่โดยรอบไม่มีการกักเก็บน้ำ น้ำจะไหลลงมาที่หนองน้ำและคลองไส้ไก่ ทำให้ทำฝายทดน้ำเก็บไว้ในช่วงแหล่งน้ำใช้ในช่วงแหล่งน้ำแหล่งน้ำ
3. นา:
– พื้นที่นาให้ปลูกข้าวอินทรีย์พื้นบ้าน โดยเริ่มต้นจากการฟื้นฟูดิน ด้วยการทำเกษตรอินทรีย์ยั่งยืน, คืนชีวิตให้กับดินด้วยการใช้การทำเกษตรอินทรีย์ยั่งยืน, หรือจุลินทรีย์เพื่อคืนความอุดมสมบูรณ์ให้กับดิน ทำให้ดินมีความอุดมสมบูรณ์ ปราศจากสารเคมี
– การยกคันนาให้มีความสูงและกว้าง เพื่อใช้เป็นที่รับน้ำและใช้เป็นทางระบายน้ำยามน้ำท่วม, การปลูกพืชอาหารตามคันนา
โครงการโคก-หนอง-นา โมเดลถูกนำไปใช้ในทุกหมู่บ้าน โดยกรมการ
