“ตักบาตรเทโว” เป็นประเพณีสำคัญทางทหารในวัฒนธรรมไทยที่เกี่ยวข้องกับการทำบุญตักบาตรเพื่อเรียกร้องพระพุทธเจ้าเทโวโรหณะในวันแรมที่ 1 เดือน 11 ของทุกปี ทุกทีมูลค่าสิ่งที่ใช้ในการตักบาตรแตกต่างกันไปตามแต่ละวัด และมีทัศนคติต่างๆ ที่เชื่อกันไป
ตำนานของประเพณีนี้มีต้นกำเนิดมาจากวันที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์หลังจากเทศนาอภิธรรมปิฎกโปรดพุทธมารดา ในวันที่พระองค์ทรงจำพรรษาเป็นเวลา 3 เดือน พระอินทร์ได้ทำบันไดทอง บันไดแก้วมณี และบันไดเงิน ซึ่งตั้งอยู่ที่ยอดเขาสิเนรุและประตูเมืองสังกัสสนคร ต่อมาเมื่อเสด็จลงพระพุทธองค์ใช้บันไดแก้วมณีทางเทวดาลงทางบันไดทอง และมหาพรหมลงทางบันไดเงิน ประชาชนจึงตักบาตรในวันนี้เพื่อรับเสด็จพระพุทธองค์
ประเพณีนี้ยังมีการเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “วันพระเจ้าเปิดโลก” เนื่องจากวันนี้ถือเป็นเวลาที่เทวดา มนุษย์ และสัตว์นรก สามารถมองเห็นกันได้ทั้ง 3 โลก การเตรียมของที่ใช้ในการตักบาตรจะแตกต่างกันไปตามแต่ละวัด แต่ทุกที่จะมีการทำบุญตักบาตรเพื่อรับพระพุทธองค์ในวันนี้
การทำบุญตักบาตรเทโวเป็นประเพณีที่ได้รับความนิยมมากในวัฒนธรรมไทย และในวันนี้ ผู้คนมักจะไปทำบุญตักบาตรที่วัดต่างๆ โดยการเตรียมของให้พระพุทธองค์ โดยของที่ใช้จะแตกต่างกันไปตามที่วัดกำหนด เพื่อรับเสด็จพระพุทธองค์ในวันที่ถือว่าเป็น “วันตักบาตรเทโว” ทุกที่จะมีความเฉพาะเจาะจงของการทำบุญนี้ที่ทำให้มีลักษณะแบบที่เป็นเอกลักษณ์ในแต่ละพื้นที่
“ตักบาตรเทโว” ต่างจากตักบาตรทั่วไปอย่างไร
“ตักบาตรเทโว” นับเป็นประเพณีทางศาสนาที่มีลักษณะแตกต่างจากการตักบาตรทั่วไป โดยมีพระสงฆ์จำนวนมากนำโดยพระพุทธรูปเดินลงบันไดจากมณฑปพระพุทธบาท เพื่อมารับบิณฑบาตข้าวสารอาหารแห้งจากพุทธศาสนิกชนในวันพิเศษที่เรียกว่า “วันตักบาตรเทโว” ซึ่งถือเป็นวันสำคัญทางทหารในวัฒนธรรมไทย
การตักบาตรในประเพณีนี้แตกต่างจากประเพณีตักบาตรทั่วไปที่มักมีการตักบาตรให้แก่พระสงฆ์จำนวนน้อย ในทางกลับกัน การตักบาตรเทโวมีพระสงฆ์จำนวนมากที่นำพระพุทธรูปลงมาทำบุญ เพื่อรับบิณฑบาตข้าวสารอาหารแห้งจากคนทั่วไป
อาหารที่นิยมตักในวันนี้มีทั้งข้าวและอาหารคาวหวานธรรมดา นอกจากนี้ยังมีข้าวต้มลูกโยนที่ถือเป็นทางเลือกที่สร้างความพิเศษและมีตำนานที่สร้างความเชื่อมั่น มีความเชื่อกันว่า มีผู้คนจำนวนมากมารอใส่บาตรทำให้เข้าไม่ถึงพระ จึงนำข้าวมาปั้นโยนลงบาตร นี้เป็นปฏิบัติที่ทำให้การตักบาตรเทโวเป็นการทำบุญอย่างมโหฬารและเป็นธรรมชาติของพุทธศาสนิกชน
นอกจากนี้ บางวัดยังมีการจัดสถานที่เป็นแบบจำลองที่เหมือนกับที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงมาจริงๆ เพื่อให้ประชาชนได้มีโอกาสทำบุญในสภาพแวดล้อมที่ใกล้เคียงกับเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ที่สำคัญนั้น
“ที่มาของข้าวต้มลูกโยน” เป็นปฏิบัติทางศาสนาที่เกิดจากเหตุการณ์ที่มีผู้คนจำนวนมากมารอใส่บาตรในวันพิเศษ ทำให้ไม่สามารถเข้าถึงตัวพระได้ จึงมีการนำข้าวมาปั้นเป็นลูกแล้วโยนลงบาตรเพื่อให้ทุกคนสามารถทำบุญได้ต่อเนื่อง
ในวันที่เทโวโรหณะ (วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11) หรือวันถัดมา (วันแรม 1 ค่ำ เดือน 11) ที่บางแห่ง พุทธศาสนิกชนมักไปทำบุญตักบาตรที่วัด โดยมีพิธีการที่เป็นที่รู้จักดังนี้
1. **เตรียมอาหารในตอนเช้า:** อาหารที่เตรียมเพื่อตักบาตรเป็นพิเศษในวันนี้ ประกอบด้วยข้าวต้มมัดและข้าวต้มลูกโยน
2. **พิธีการตักบาตร:** พระสงฆ์จะเดินลงมาทางบันไดจากมณฑปพระพุทธบาท และนำพระพุทธรูปต่อหน้าบาตรที่เตรียมไว้ บาตรจะเรียงลำดับรับบาตรตรงกลาง โดยมีมัคนายกเดินอัญเชิญพระพุทธรูปนำหน้าแถวพระสงฆ์
3. **การอาราธนาศีล สมาทานศีล และรักษาศีล:** หลังจากการตักบาตรแล้ว มีการทำอาราธนาศีล สมาทานศีล และรักษาศีลเพื่อสร้างบรรยากาศที่บริสุทธิ์และศิวิไล
4. **การฟังธรรมและทำสมาธิ:** พระสงฆ์และประชาชนจะมีการฟังธรรม และทำสมาธิตามโอกาส เพื่อสร้างความผ่องใสและมีจิตใจบริสุทธิ์
5. **การแผ่เมตตาและกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศล:** พุทธศาสนิกชนจะแสดงความกรุณาและเมตตาต่อผู้ล่วงลับ และทำบุญต่อสัตว์ทั้งหลาย
ทั้งนี้เป็นการทำบุญตักบาตรเทโวที่เน้นไปที่การกระทำทางศีลธรรมและการพัฒนาจิตใจของประชาชนในวันพิเศษนี้”
