ประเพณีทานข้าวใหม่ – ทานหลัวหิงไฟพระเจ้า

ชาวล้านนามีประเพณีสำคัญที่ปฏิญาณในช่วงปลายเหมันตฤดู ตั้งแต่เดือนธันวาคมถึงมกราคม ซึ่งเป็นประเพณีที่มีลักษณะเฉพาะและเป็นที่ตั้งใจในวงการชาวนา. ในวันที่ 15 ค่ำของเดือน ชาวล้านนาจะทำประเพณีที่เรียกว่า “ทานข้าวใหม่-หิงไฟพระเจ้า

หลังการเก็บเกี่ยวข้าวในนาแล้ว ชาวนาจะยกให้กับคุณของ “ผีปู่ผีย่า ผีฟ้าผีน้ำ ผีค้ำดินดำ” ซึ่งเป็นผีที่ถือความสำคัญในการรักษาและส่งเสริมการเจริญเติบโตของนา. ผีบรรพบุรุษผู้บุกเบิกเนื้อไร่แดนนา และผีบนฟ้าที่ประทานสายฝน มีบทบาทในการหล่อเลี้ยงข้าวกล้าให้เติบโต. ผีดินค่ำหนุนก็มีคุณที่ประทานเนื้อดินให้อุดมสมบูรณ์, ทำให้ผลผลิตข้าวเติบโตงาม. จากนั้นจึงจัดพิธีเซ่นสรวงบูชาโดยการจัดแบ่งข้าวเปลือกและข้าวสารใส่กระทงพร้อมอาหารคาวหวาน, ขนม, ผลไม้, หมวกพลูบุหรี่, กระบะบัตรพลี และประกอบพิธีบูชา.

หลังจากนั้นชาวล้านนาได้รับพุทธศาสนามาเป็นศาสนาหลัก, จึงทำบุญอุทิศตามคติความเชื่อทางพุทธศาสนา. การทำบุญใหญ่ได้ถูกส่งต่อมาจากการ “ทานขันข้าว” ซึ่งเป็นการถวายสำรับอาหารที่มีข้าวใหม่เป็นหลัก, อุทิศให้เจ้าแดนแผ่นนา, เทวดาพระนางธรณี, และเจ้าที่เจ้าแดนเจ้าแห่งเช้าหน. บุญนี้มีการทำไปพร้อมๆ กับ “ทานข้าวใหม่” โดยการหล่อเทเมล็ดข้าวลงในบาตร และเมื่อข้าวเต็มบาตรก็ถูกเทข้าวออกไว้แล้วหงายบาตรขึ้นรับใหม่.

ประเพณีทานข้าวใหม่

ประเพณีทานข้าวใหม่ของชาวล้านนามีหลายรูปแบบที่มีชื่อต่างกันไปได้ รวมถึงทานข้าวหล่อบาตร, ทานข้าวล้นบาตร, และทานดอยข้าว ซึ่งแต่ละประเภทมีลักษณะแตกต่างกัน โดยเริ่มต้นที่วัดจัดเตรียมภาชนะรองรับโดยใช้บาตรในส่วนใหญ่. ชาวบ้านที่นำเมล็ดข้าวไปทำบุญจะทำการ “หล่อ” คือเทเมล็ดข้าวลงในบาตร. เมื่อข้าวเต็มบาตรก็จะถูกเทข้าวออกไว้แล้วหงายบาตรขึ้นรับข้าวใหม่. กระบวนการนี้ทำให้ชื่อประเพณีเรียกว่า “ทานข้าวหล่อบาตร” เมื่อข้าวเต็มและล้นออกจากบาตรก็จะเรียกว่า “ทานข้าวล้นบาตร”. ในท้ายที่สุด, เมื่อหลายบาตรร่วมกัน กองเมล็ดข้าวก็จะใหญ่โตเหมือนภูเขา ทำให้เรียกว่า “ทานดอยข้าว” โดยกองที่มีข้าวสารมองเห็นเป็นสีขาวเรียก “ดอยเงิน” และกองข้าวเปลือกที่มองเห็นเป็นสีเหลืองเรียก “ดอยคำ”

การทำบุญนอกจากการให้เมล็ดข้าวล้วนๆ ยังมีการแปรสภาพข้าวถวายเพิ่มเติม เช่น การนำข้าวไปนึ่งสุกแล้วปั้นปิ้งไฟเป็นข้าวจี่ หรือใส่กระบอกไม้เผาไฟให้สุกเป็นข้าวหลามไปถวายพระ. ทานข้าวจี่ข้าวหลาม เป็นตัวอย่างที่แสดงถึงการทำบุญในลักษณะนี้. การทานข้าวมักจะนึ่งข้าวใหม่ถวายพร้อมอาหารปรุงรสพิเศษและพืชผลตามฤดูกาล เช่น ถั่ว, งา, หัวมัน และอื่น ๆ

ทานหลัวหิงไฟพระเจ้า

นอกจากนี้, ในวันที่เดียวกันยังมีประเพณีสำคัญอีกที่เรียกว่า “ทานหลัวหิงไฟพระเจ้า”. ประเพณีนี้เน้นที่การเตรียมหลัวเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา, เพื่อให้พระพุทธเจ้าได้รับไออุ่นจากการหิง. การใช้ฟืนที่มีเนื้อสีขาวในการถวายเป็นสัญลักษณ์ของพุทธบูชา และการตั้งมานุษยวรรณขนาด 80 ท่อนเท่าจำนวนพระชนมายุของพระพุทธเจ้า.

ทั้งหมดนี้เป็นประเพณีที่เหมาะสมกับวิถีชีวิตในสังคมเกษตร, แม้ว่าสังคมจะเปลี่ยนไป แต่ประเพณีเหล่านี้ยังคงมีความสำคัญและถูกนำไปอยู่ในสภาพแวดล้อมปัจจุบัน. ส่งผลให้คนในสังคมได้ใช้ชีวิตร่วมกันอย่างมีความสุขและทรงพลังอยู่เสมอ.